Galde 43, Negua 2024 Invierno. Inaki Irazabalbeitia.-
Lerro hauen irakurleek gogoan izango dute, hain segur, nerabe garaian eskolan elementu kimikoen taula periodikoa izeneko bat azaldu ziela irakasleak. Garai hartan ikasitakoa lanbroan oso galduta ez dutenak, akordatuko dira taula horren itxura xelebre samarrez, izan ere, altuera desberdineko zutabeak zituen eta zutabe horietako bakoitzak izen ponpoxo bat. Horietako bati, ezkerrenen kokatuta dagoenari, ‘metal alkalinoak’ esaten zitzaiola gogoratuko dute, apika. Memoria oso bizkorrak edo gerora eginiko estudioek, metal alkalinoak zeintzuk diren ez ahaztu izana ekarri dioteke gure irakurleetako hainbati. Memoria flakoagoa duenari laguntzeko hona metalon zerrenda: litioa, sodioa, potasioa, rubidioa, zesioa eta frantzioa.
Elementu alkalino horietako lehen hirurak ezagunak izango zaizkio irakurleari, atzen hirurak ordea, X espendiente baten gisakoak dirateke. Zeinek ez du entzun litio-bateriez edo -pilez? Irakurleak ikasi zuenean, adin batekoa bada behintzat, litioa rubidioa bezain ezezaguna zen gehienentzat, ordea. Sodioa, aitzitik, gertuko adixkidea zen eta da. Gatza (sodio kloruroa) eta soda kaustikoa (sodio hidroxidoa) gehienon etxeetako maizterrak dira. Potasioa gure osasunaren egokitasunarekin hertsiki harremanduta dagoela ikasi dugu osasun-zentrora eginiko bisitetan.
Litioa elementu geoestrategikoa dela jakinarazi digute hedabideek; litioaren eskuragarritasuna bermatu ahal izatea trantsizio energetikoa burutzeko giltzarria dela ere bai. Etsenplurako, litiozko bateriak dira, gaur egun, higikortasun elektrikoaren bihotza.
Naturan litioa ugaria da, baina ez da oso kontzentratuta agertzen toki zehatz batzuetan izan ezik, Boliviako gatzagetan adibidez. Hortaz, ez da harritzekoa litio-bateriak ordezkatzeko beste sistema batzuen bila aritzea.
Teknologoek aspaldi jarri zituzten begiak litioaren lehengusu batengan: sodioarengan. Litioak eta sodioak ezaugarri fisiko-kimiko oso antzekoak dituzte; berdintsu jokatzen dute gainerako elementuekin erreakzionatzean adibidez. Gainera, lurrazalean sodioa oso ugaria da (litioa baino 10.000 bider ugariagoa), banaketa demokratikoa du —nonahi aurki daitekeelako— eta sodio purua ekoizteko teknologia ohiko prozesu industriala izan da atzen 150 urteotan. Dena alde, ezta?
Ba, ez? Koxka bat dago: elementuaren tamaina. Sodioa handiagoa da litioa baino eta horrek muga bat jartzen dio baterien eraginkortasunari. Zergatik? Bateriek polo positibo bat eta beste negatibo bat dute; aurrenari katodo esaten zaio, bigarrenari anodo. Sistemak funtzionatzeko ezinbestekoa da elementu bat elektroiak hornituko dituena korrontea elektrikoa ekoizteko. Katodoan litioak elektroi bat ematen du ioi positibo bihurtuz .Litio ioia anodorantz, polo negatiborantz, abiatzen da eta bertan kokatu. Bateria kargatzeko prozesuan litio ioiak elektroiak hartzen ditu eta katodorantz bueltatzen da, bertan pausatuz.
Joan-etorri horietan litioak anodoan zein katodoan pausatzeko toki egokiak behar ditu. Litio-atomo bakoitzak ‘logela’ bat behar du propio. Anodoa eta katodoa hainbat materialez egin daitezke, baina beti bilatzen da azalera unitateko litio gehien har dezakeena. Horrek markatuko du bateriaren karga-ahalmena eta, ondorioz, eman dezakeen energia.
Zer pasatzen da litioaren ordez sodioa usatzen badugu? Sodioa handiagoa denez ‘logela’ zabalagoa behar du eta azalera berdineko karga-ahalmen txikiagoa egongoa. Tamaina berarekin sodiozko bateriak litiozkoak baino energia gutxiago ekoiztuko du. Hortaz, bateria handiagoak behar dira, pisuagoak,… Horrek, noski, sodio-baterien kontra egiten du, beren erabilera asko mugatuz.
Sodio-baterien bidea finitu al da? Ez. Aurten bertan Northvolt bateria-ekoizle suediarrak sodio-bateria eraginkor bat garatu duela aldarrikatu du, laster merkatuan jarriko duena. Beraz, sodio-baterien geroa argitzen hasia dela ematen du.
Dena den, trantsizio energetikoa burutzea, berotegi gasen isurketa gutxiagotzea eta klima-aldaketari muga jartzea ez dute ez litioak ezta sodioak ere ekarriko, benetako paradigma-aldaketa batek baizik. Eta hori ez dago teknologiaren esku.
