Fikzioaren edo literaturaren zioaren inguruko zalantza ez da horren lehen mailan agertzen, baina egon badago: egileak, bere aurreko lanetan baino nabarmenago –edo inpresio hori izan dut bederen– irakurlearen itxaropenak zapuzten ditu etengabe, hala liburuaren alde nobeleskoenean –bigarren eta laugarren ataletan, nagusiki– nola, are modu argiagoan, atal nagusien artean kokatzen diren zazpi  ipuinetan. Egileak berak adierazi zuen bezala, literaturako amaiera perfektuen ohiko betebeharrarengatik kexu, “hori oso kuriosoa da. Normalean, nire liburuek ez dute amaiera perfekturik, eta institutu eta ikastoletara noanean beti kexatzen zaizkit amaierengatik. Amaiera zoriontsuaren sindrome hori daukagu Europan, AEBetan eta Mendebaldean orokorrean, eta horren kontra nabil” (Berriari eskainitako elkarrizketatik, 2015-II-18).

Kontua da nola traizionatzen dituen Elorriagak irakurlearen espektatibak. Izan ere, ipuinlariek behin eta berriro egiten dute hori, edo egiten saiatzen dira behintzat: irakurleak espero ezin duen amaiera bat eraikiz, baina istorioa biribiltzen duena eta –narrazioa itxiz zein irekiz, berdin dio– bestelako zentzua ematen diona. Beste teknika bat, Elorriagak maizago erabiltzen duena, istorioa nolabaiteko suspentsioan uztea da, epifania eskuratzeko lan gehiena irakurleari utziz, lortuko ote duen ziurtasunik gabe; egileak berak beste elkarrizketa batean erantzuten duen bezala, irakurlea da ondorio batera heldu beharko dena, “baldin eta heltzen bada” (Deia, 2014-XI-29).

Ni, aitor dut, ez naiz eskola horretakoa, idazle gisa behintzat. Izan ere, ez dakit ze puntutaraino nahasten dituen Elorriagak amaiera “perfektuak” amaiera “zoriontsuekin”: amaiera perfektu bat zorigaiztokoa izan daiteke; izan ere, batzuetan oso zorigaiztokoak direlako bihurtzen dira amaierak perfektu. Eta ez dut uste biribiltasun hori –Julio Cortázarren arabera hori zen ipuin generoaren tasunetako bat, “esferikotasuna”– irakurleak egin beharreko lana murrizten edo ezabatzen duenik.

Fikzioak errealitateak ez daukan beste zerbait eskaini behar duela pentsatzen duenetakoa naiz: zentzu jakin bat, akaso, edo zentzu handiagoa, behintzat. “Batek bilatzen duena idazten duen orotan (…) errealitatea ordenatzen saiatzea da, ulertzen saiatzeko modu bat dena”, azaldu du inoiz Juan José Millásek; Ralph Waldo Emerson poetak zioen bezala, “fikzioak errebelatzen du errealitateak iluntzen duena”. Bai: nik sinesten jarraitzen dut, bakarra ez den arren, horixe dela fikzioaren zioetako bat: errealitatea apailatzea. Apailatzen saiatzea, alegia. Marta Sanzek berriki aldarrikatu duen bezala, fikzioak, bizitzak ez bezala, konbentzigarria suertatu behar duelako.

Kontuz, ez naiz esaten ari Elorriagaren ipuinak txarrak direnik, ezta gutxiago ere: “Ilaretan”, “Bodrogiren zuhaitzak”, “Etzanda” eta “Izaretan”, adibidez, narrazio bikainak dira, giroaren eraikuntzaren ikuspegitik batez ere, eta Iazko hezurrak bera pasa den urtean argitaratutako euskal lanik interesgarrienetako bat, nobela bat baino gehiago –nahiz eta argitaletxeak, erosotasun komertzialaren mesede, hala etiketatzen duen kontrazalean–. Ipuinek, zorionez, ez dute mota bakarrekoak izan behar egun, Eloy Tizón ipuinlari espainiarrak “Postcuento” bere artikulu iradokitzailean defendatzen duen legez (El Cultural, 2015-X-13): “generoaren errezeta klasikoak, planteamendu-korapiloa-askaera, gatazka indartsua, koherentzia psikologikoan oinarritutako pertsonaien marrazki sendoa, kausa-efektu kateaketa, amaiera harrigarriak, etab. lehertu egin dira (…) Merezi duten ipuinek gehiegizkoak izateko joera daukate, lokarrietatik aske ibiltzeko eta febrikula pixka bat jasateko. Arau klasikoei erronka jotzen diete, edo ez dituzte betetzen, edo azpikoz goratzen dituzte nahita”.

Izan ere, Augusto Monterrosok –ez da gogora ekarri dudan lehen aldia– ez zuen ezer oso ezberdina aldarrikatu aspaldi: ipuinak nahi bezain libre izan beharko lukeela, hori bai, “ona izatearen baldintza bakarrarekin”.