Errealitatea apailatzea

Egilea: Iban Zaldua

errealitatea

(Galde 12 – udazkena/2015). Iban Zaldua. Zein da fikzioaren helburua? Hauxe da, esango nuke, Unai Elorriagaren azken obraren irakurketak, Iazko hezurrak liburuarenak (Susa, 2014) mahai gainean ipintzen duen galderetako bat. Ez bakarra, edonola ere, eta agian ezta nagusia ere, baina bai irakurle hau gehien kitzikatu duena: kritikak areago azpimarratu du, ezbairik gabe, bortxaren inguruko hausnarketa edo, hobeto esanda, bortxaren inguruan planteatzen dituen zalantzak –nahiz eta, nire ustez, kritikak ez duen nahikoa nabarmendu gai nagusia ez dela biolentzia bera, biolentzia nola kontatzen diguten eta nola kontsumitzen dugun baizik, ikus-entzunezko teknologiek menderatutako gure garaiotan batik bat: liburua bera da, alde horretatik, duda horiei erantzuteko ahalegin bat–.

Fikzioaren edo literaturaren zioaren inguruko zalantza ez da horren lehen mailan agertzen, baina egon badago: egileak, bere aurreko lanetan baino nabarmenago –edo inpresio hori izan dut bederen– irakurlearen itxaropenak zapuzten ditu etengabe, hala liburuaren alde nobeleskoenean –bigarren eta laugarren ataletan, nagusiki– nola, are modu argiagoan, atal nagusien artean kokatzen diren zazpi  ipuinetan. Egileak berak adierazi zuen bezala, literaturako amaiera perfektuen ohiko betebeharrarengatik kexu, “hori oso kuriosoa da. Normalean, nire liburuek ez dute amaiera perfekturik, eta institutu eta ikastoletara noanean beti kexatzen zaizkit amaierengatik. Amaiera zoriontsuaren sindrome hori daukagu Europan, AEBetan eta Mendebaldean orokorrean, eta horren kontra nabil” (Berriari eskainitako elkarrizketatik, 2015-II-18).

Kontua da nola traizionatzen dituen Elorriagak irakurlearen espektatibak. Izan ere, ipuinlariek behin eta berriro egiten dute hori, edo egiten saiatzen dira behintzat: irakurleak espero ezin duen amaiera bat eraikiz, baina istorioa biribiltzen duena eta –narrazioa itxiz zein irekiz, berdin dio– bestelako zentzua ematen diona. Beste teknika bat, Elorriagak maizago erabiltzen duena, istorioa nolabaiteko suspentsioan uztea da, epifania eskuratzeko lan gehiena irakurleari utziz, lortuko ote duen ziurtasunik gabe; egileak berak beste elkarrizketa batean erantzuten duen bezala, irakurlea da ondorio batera heldu beharko dena, “baldin eta heltzen bada” (Deia, 2014-XI-29).

Ni, aitor dut, ez naiz eskola horretakoa, idazle gisa behintzat. Izan ere, ez dakit ze puntutaraino nahasten dituen Elorriagak amaiera “perfektuak” amaiera “zoriontsuekin”: amaiera perfektu bat zorigaiztokoa izan daiteke; izan ere, batzuetan oso zorigaiztokoak direlako bihurtzen dira amaierak perfektu. Eta ez dut uste biribiltasun hori –Julio Cortázarren arabera hori zen ipuin generoaren tasunetako bat, “esferikotasuna”– irakurleak egin beharreko lana murrizten edo ezabatzen duenik.

Fikzioak errealitateak ez daukan beste zerbait eskaini behar duela pentsatzen duenetakoa naiz: zentzu jakin bat, akaso, edo zentzu handiagoa, behintzat. “Batek bilatzen duena idazten duen orotan (…) errealitatea ordenatzen saiatzea da, ulertzen saiatzeko modu bat dena”, azaldu du inoiz Juan José Millásek; Ralph Waldo Emerson poetak zioen bezala, “fikzioak errebelatzen du errealitateak iluntzen duena”. Bai: nik sinesten jarraitzen dut, bakarra ez den arren, horixe dela fikzioaren zioetako bat: errealitatea apailatzea. Apailatzen saiatzea, alegia. Marta Sanzek berriki aldarrikatu duen bezala, fikzioak, bizitzak ez bezala, konbentzigarria suertatu behar duelako.

Kontuz, ez naiz esaten ari Elorriagaren ipuinak txarrak direnik, ezta gutxiago ere: “Ilaretan”, “Bodrogiren zuhaitzak”, “Etzanda” eta “Izaretan”, adibidez, narrazio bikainak dira, giroaren eraikuntzaren ikuspegitik batez ere, eta Iazko hezurrak bera pasa den urtean argitaratutako euskal lanik interesgarrienetako bat, nobela bat baino gehiago –nahiz eta argitaletxeak, erosotasun komertzialaren mesede, hala etiketatzen duen kontrazalean–. Ipuinek, zorionez, ez dute mota bakarrekoak izan behar egun, Eloy Tizón ipuinlari espainiarrak “Postcuento” bere artikulu iradokitzailean defendatzen duen legez (El Cultural, 2015-X-13): “generoaren errezeta klasikoak, planteamendu-korapiloa-askaera, gatazka indartsua, koherentzia psikologikoan oinarritutako pertsonaien marrazki sendoa, kausa-efektu kateaketa, amaiera harrigarriak, etab. lehertu egin dira (…) Merezi duten ipuinek gehiegizkoak izateko joera daukate, lokarrietatik aske ibiltzeko eta febrikula pixka bat jasateko. Arau klasikoei erronka jotzen diete, edo ez dituzte betetzen, edo azpikoz goratzen dituzte nahita”.

Izan ere, Augusto Monterrosok –ez da gogora ekarri dudan lehen aldia– ez zuen ezer oso ezberdina aldarrikatu aspaldi: ipuinak nahi bezain libre izan beharko lukeela, hori bai, “ona izatearen baldintza bakarrarekin”.

Atalak | Kultura

Protagonistak

Ander Goiatxe
Unai Sordo
Montserrat Comas
Juan Gutiérrez
Cristina Monge
Pedro Arrojo Agudo
Iñaki Gabilondo
Ana Valdivia
Dora María Téllez
Hugo Vezzetti
Pedro Miguel Etxenike
Marta Cabezas
Tomás Arrieta
Maixabel Lasa
Carlos Berzosa
Esteban Beltrán
Lurdes Imaz
Garbiñe Biurrun
Javier Moreno Luzón
Koldo Martinez
Tomás García Azcárate
Lourdes Oñederra
Mikel Reparaz
Virginijus Sinkevicius
Laia Serra
Gerardo Pisarello
Daniel Raventos
Daniel Innerarity
Yayo Herrero
María Eugenia Rodríguez Palop
Carlos Juárez
Helena Taberna
Pablo J. Martínez Osés
Koldo Unceta
Xabier Aierdi
Aitzpea Goenaga
Javier de Lucas
Ander Bergara
Garbiñe Biurrun
Pedro Santisteve
Marina Garcés
Carod Rovira
María Silvestre
Joao Pedro Stédile
Enrique Villareal "El Drogas"
José Luis Rodríguez García
Adela Asúa
Xabier Rubert de Ventós
Catarina Martins
Iñaki Gabilondo
Alberto Acosta
Victoria Camps
Lluís Torrens
Mario Rodríguez Vargas
Mikel Aizpuru
Marta Macho Stadler
Ramón Sáez Valcárcel
Frédéric Lordon
Xabier Vence
Carmen Gisasola
Paco Etxeberria
Cristina Narbona
Juan Calparsoro
Joaquim Bosch
Idoia Estornés
Iñigo Lamarca
Tarana Karim
Txema Urkijo
Dolores Juliano
Yayo Herrero
José Ignacio Lacasta
Gurutz Jáuregui
Silvia Gil
Ramón Barea
Daniel Cohn-Benditt
Ada Colau
José Manuel Naredo
Anna Freixas
Carlos Beristain
Carlos Berzosa
Manuela Carmena
Gloria Flórez Schneider
Paco Etxeberria
Cristina Narbona
Juan Calparsoro
Idoia Estornés
Iñigo Lamarca
Tarana Karim
Txema Urkijo
Dolores Juliano
Yayo Herrero
José Ignacio Lacasta
Gurutz Jáuregui
Silvia Gil
Ramón Barea
Daniel Cohn-Benditt
Ada Colau
José Manuel Naredo
Anna Freixas
Carlos Beristain
Carlos Berzosa
Manuela Carmena
Gloria Flórez Schneider
Montserrat Comas
Juan Gutiérrez
Cristina Monge
Pedro Arrojo Agudo
Iñaki Gabilondo
Ana Valdivia
Dora María Téllez
Pedro Miguel Etxenike
Marta Cabezas
Tomás Arrieta
Maixabel Lasa
Carlos Berzosa
Esteban Beltrán
Lurdes Imaz
Garbiñe Biurrun
Javier Moreno Luzón
Koldo Martinez
Tomás García Azcárate
Lourdes Oñederra
Mikel Reparaz
Virginijus Sinkevicius
Laia Serra
Gerardo Pisarello
Daniel Raventos
Daniel Innerarity
Yayo Herrero
María Eugenia Rodríguez Palop
Carlos Juárez
Helena Taberna
Pablo J. Martínez Osés
Koldo Unceta
Xabier Aierdi
Aitzpea Goenaga
Javier de Lucas
Ander Bergara
Garbiñe Biurrun
Pedro Santisteve
Marina Garcés
Carod Rovira
María Silvestre
Joao Pedro Stédile
Enrique Villareal "El Drogas"
José Luis Rodríguez García
Adela Asúa
Xabier Rubert de Ventós
Catarina Martins
Iñaki Gabilondo
Alberto Acosta
Victoria Camps
Lluís Torrens
Mario Rodríguez Vargas
Mikel Aizpuru
Marta Macho Stadler
Ramón Sáez Valcárcel
Frédéric Lordon
Xabier Vence
Carmen Gisasola
Paco Etxeberria
Cristina Narbona
Juan Calparsoro
Joaquim Bosch
Idoia Estornés
Iñigo Lamarca
Tarana Karim
Txema Urkijo
Dolores Juliano
Yayo Herrero
José Ignacio Lacasta
Gurutz Jáuregui
Silvia Gil
Ramón Barea
Daniel Cohn-Benditt
Ada Colau
José Manuel Naredo
Anna Freixas
Carlos Beristain
Carlos Berzosa
Manuela Carmena
Gloria Flórez Schneider
Paco Etxeberria
Cristina Narbona
Juan Calparsoro
Idoia Estornés
Iñigo Lamarca
Tarana Karim
Txema Urkijo
Dolores Juliano
Yayo Herrero
José Ignacio Lacasta
Gurutz Jáuregui
Silvia Gil
Ramón Barea
Daniel Cohn-Benditt
Ada Colau
José Manuel Naredo
Anna Freixas
Carlos Beristain
Carlos Berzosa
Manuela Carmena
Gloria Flórez Schneider
Abrazo. Luna a Abdou
Playa del Tarajal, Ceuta
Porteadoras
Refugiados sirios: Mujer cocinando
“JAZZ for TWO”, José Horna
"El origen del mundo" José Blanco
Alfredo Sabat, Argentina
Encaramado a la valla de Ceuta
Antonio Sempere
Txema García
“LIKE”. Eduardo Nave
Sebastião Salgado
"Homenage a Marcel Proust" Marisa Gutierrez Cabriada
Cientificos-Volcán
La Palma 2021
Eugenia Nobati, Argentina
Sebastião Salgado
“JAZZ for TWO”, José Horna
“LIKE”. Eduardo Nave
La larga espera
Shushi (República del Alto Karabakh —Artsakh—, 08/10/2020)
Txema García
"El mal del país" José Blanco
"El instante decisivo" Iñaki Andrés
Bonill, Ecuador
Sebastião Salgado
Canción de París
Jose Horna.
Fotografía de José Horna
Txema García
"Mujeres del Karakorum", Mikel Alonso
Inmigrantes rescatados por salvamento marítimo
Debekatutako armak
Shushi (Karabakh Garaiko errepublika —Artsakh—, 2020/19/08).
Irene Singer, Argentina
Sebastião Salgado
Metro de París
Jose Horna.
Zutik dirauena
Shushi (Karabakh Garaiko errepublika —Artsakh—, 2020/10/08)
Txema García
"Lemoniz", Mikel Alonso
"El instante decisivo" Iñaki Andrés
Txema García
"Mujeres del Karakorum", Mikel Alonso
Sueños Rotos
República del Alto Karabakh —Artsakh—, 06/10/2020
Fotografía de José Horna
"Homenaje a Federico García Lorca" Marisa Gutierrez Cabriada

Egileak