Galde 43, Negua 2024 Invierno. Lourdes Oñederra.-
Badut lagun bat eskutitzak letra txikiz hasten zituena beti. Oraingo telefono-mezuak ere berdin idazten ditu. Ez du ia letra larririk, maiuskularik, erabiltzen testu osoan zehar; askotan, bakar bat ere ez. Bere mezuak irakurtzean, ahots apalez hitz egiten didala sentitzen dut, ez nahitaez goxo, baina bai gozo, bere eztarria urratu gabe,nire belarriak asaldatu gabe. Leku gordean banengobezala dabereak irakurtzea, adiskide artean, babestua.
Posta elektronikoan, txat eta kidekoetan letra larriak enfasia, haserrea, ahotsa altxatzea adierazteko erabiltzen dira. Indarra.Letra larriek, larritasuna.Bestalde letra txikiak, minuskulak, letra xehe ere deitzen dira. Xehe hitzaren Euskaltzaindiaren hiztegiko adieretatik lasaitasuna iristen zait: tamaina, pisu edo gorabehera txikikoa; edo zulo txikiak dituen sarea; eta xumea; baita pertsona laua, xaloa ere; eta zehatza (esanahi honek sarearen zulo txikiak gogorarazten dizkit).
Zenbat gusturago ibiliko nintzatekeen ni euskal herrietatik, Euskal Herrian zehar baino. Letra xehez, letra txikiz, eta pluralean: herri horiek, lurralde horiek, non herritar batzuek (gehiagok edo gutxiagok, non gerta) euskaraz dakiten; hizkuntzaren presentziek berdindurik, baina bestela desberdin (hori ere gehiago edo gutxiago, non gerta). Urdiñarbe eta Ondarrua, Baiona eta Gasteiz, Bilbo eta Ataun…
Letra larriekin lotutako identitate eta nortasun monolitiko singularrek ito egiten naute eta itolarriak, beldurtu. Ezin bada arnasa hartu hil egiten da izakia, gizakia bere banakotasunean, baina horrek puztu egiten du nonbait, itxura, taldearen indarra, masen anima, nortasun kolektiboa, identitatea (nik dakidala borrokarako baino balio ez duena azken batean, tartekoak tarteko eta entretenimenduak entretenimendu).
“Make America great again”, dio Donald Trumpek. Horror. Amerika handi egin berriro. Eta Amerika esatean (“America” idatzi eta sentituta) adierazten du, noski, Estatu Batuak. Eta are handiagoa egin nahi omen du, omen dute.Eta ez dakit zer pentsatuko duen Argentinako presidente berriak. Pentsatzen al du? Bai, noski pentsatzen duela. Gaizki, gaizto, baina pentsatu, pentsatzen du.
“Una, grande, libre”, zioten (diote!) frankistek ere. Nola izango da, nola liteke izan, “libre” eta “una” batera… Kontuz ordea honekin barre errazegi egitearekin. Aise kritikatzen dira besteak, bestelakoak, gure kontrakoak, eroso da haien akatsezohartzea. Baina halako ariketak ispiluaren aurrean egin behar dira,aintzat hartuta zein arin irristatzen garen huts berbererantz biktimismoaren mozorropean. Bat eta libre?
Bide batez eta kasu hizkuntzari: estatubatuarrek ezin dute esan ingelesez (bere lehen hizkuntza nagusian alegia) estatubatuarrak direla. Ez dago hori esateko hitzik. Amerikarrak direla esan behar dute. Eta letra larriz idatzi behar dute nahitaez. Hala idazten dira ingelesez “frantses”, “hungariar”, “italiar”, “kubatar”, eta abar.
Guk ere, nahiz letra txikiz idatzi, ez al dugu arinegi esaten nolakoak diren frantsesak edo espainolak, ukraniarrak edo errusiarrak, estatubatuarrak, guatemalarrak, andaluziarrak, israeldarrak edo palestinarrak, euskaldun eta abarrak… horien artean desberdintasunik ez balego bezala, banakoen izaerak axola ez balute bezala? Haatik hainbesterainoko desberdintasun sartzen daherri berekoen artean eta hainbesterainoko berdintasun aurki daitezke urrutiko herrietako banakoen artean! Ziur naiz Putin eta Mileik batzan dauzkaten tasunak askoz gehiago eta sakonagoak direla hauzo bereko baina pentsaera eta izaera desberdineko bi herritarren artekoak baino…
Eta, izango da agian –asko miresten dudan lankide batek behin esan zidan bezala– ez dudalako nigan osagai “telurikorik” edo ez dudalako aski garatu. Pixkatxo bat badut agian, San Sebastian bezperetan pizten zaidan txinpartari indar ematen diona. Hori ere, aitortu behar dut, gero eta ahulagoa (hainbeste bandera, hainbeste bandera oraindik ere, berriz ere).
