(Galde 21, 2018/udaberria). Lourdes Oñederra.
Haurrak ikas zazue euskaraz mintzatzen, ongi pilotan eta hobeki dantzatzen… aire tun txikitun aire tun laire!, abesten genuen 60. hamarkadan Donostiako ikastola klandestino batean, Francoren diktadurapeko ikastola haietako batean. «Hobeki» beharrean «oneski» omen da, baina orduan Agur Xuberoa ere erdizka ulertzen genuen. Garbi zegoena zen, euskaraz hitz egitearekin batera, beste zenbait eginbehar zetozela: pilotan ondo egin beharra eta dantzan ere beste horrenbeste. Tira, oinarrizko etnikotasuna gora-behera, iruditzen zait ez zela hainbesterako, are aintzat hartuta diktaduraren aurkako erresistentzian genbiltzala. Azken batean kirola eta dantza ziren eta, nahiz eta kanta asmatu zuenaren buruan ez zen ziurrenik rock-and-rolla izango dantza hori, ba… nahiko ludikoa zen euskararekin zetorkiguna garai latz haietan (orain, letra irakurtzean, estutu zait mezua orduko umeak ulertzen ez zuen eran: dantzak zintzoa behar zuen, «honestoa»).
Kontua da euskararekin beste zerbait ere bazetorrela. Beldur naiz oraindik horrek berdin segitzen ote duen, Franco aspaldi hilda eta euskarak laguntza handiak dituen Euskadiko eremuotan ere. Gainera, orain ere euskararen paketean datorrena ez da ludikoa bakarrik. Adibidez, gabonetan gizarte sareetan ibili zen mezu bat dut gogoan. Gonbidatzen zuen mezu hark gauza asko euskaraz egitera, zerrenda oso luzea zen: bizi, gozatu, maitemindu, eta abar, eta abar. Besteak beste, zerrenda horretan agertzen zen, «abertzaletu». Abertzaletu? Euskaraz bizitzeko abertzaletu?
Sinplekeria da abertzaletasunik gabe euskaltzaletasunik ez dela esatea, baina askok sinesten duten zerbait da. Euskaltzale guztiak ez gara abertzale, baina hain gutxi nabaritzen da… Egin dezagun beraz, minutu batzuetan, sinplekeria egiatzat emateko ariketa. Kiribil gaiztoa: abertzaletasunik gabe euskaltzaletasunik ez bada, nola egin euskara erakargarri, desiragarri, baliozko abertzale ez direnenentzat? Euskara abertzaletasunarekin lotzean, arrazoia ematen zaie euskara abertzaleena eta abertzaleentzat dela esaten duten euskaragabeei. Hor konpon? Badakigu, ordea, hizkuntza, salbatuko bada, hedatu egin behar dela, erabiltzaile gehiago eta erabilera ugariagoak behar dituela. Abertzaleak ez dira aski.
Zer egin orduan? Denok abertzale bihurtu eta, horrela, bide batez eta prezio beragatik denok euskaltzaletu? Nola abertzaletzen da abertzale ez dena? Oker dagoela ulertaraziz? Zer nahi dugu, nolakoa irudikatzen dugu euskaraz hitz egingo duen gizarte ideal hori? Denok abertzale? Denok musika berarekin dantzan? Nik nahiago musika hori gustuko ez duena barruan egotea, dantza egiten ez badu ere. Gauzak dauden bezala, abertzale ez dena uxatzea edo izkutaraztea hanka sartze handia iruditzen zait, kaltegarri etorkizun linguistiko zein politikorako.
Gero eta ugariago den hizkuntza eta identitateari buruzko bibliografian «collective identity» bezalako esamoldeak aurkitzean, lehenengoaren eduki plurala bigarrenaren singularrean josita, ezinegona sumatzen dut, beldurraren antzeko ezinegon ilun bat.
Abertzale ez direnak abertzaletzeko moduez egin dudan galderari erantzungo lioke, agian, garai bertsuan sareetan ibili zen beste mezu batek. Mezu horrek erdi gaztelaniaz erdi ingelesez euskararen terminologia esentzialista bat aztertzen zuen sasi-etimologikoki, hizkuntzaren edertasuna saldu nahian, honelakoen zerrenda luze batean: En euskera no decimos «enamorado», decimos «maiteminduta «que se traduce más o menos como «herido por el amor», and I think that is beautiful. Alegia, fundamentalista etimologizaleek beti egiten duten jatorriaren eta esanahiaren arteko nahaste ez zientifikoa baliatzen zen hizkuntza berezi eta ederra saltzeko.
Begira, emakume bezala ez dut izan nahi inspiratzaile, musa, bereziki sentibera, bereziki argia, bereziki abila, bereziki ezer ez. Pertsona izan nahi dut, besteren arteko bat, besteak bezalakoxea askatasun, eskubide eta tratuetan.
Era berean ez dut hitz egin nahi besteak baino politagoa, besteak baino goxoagoa besteak baino zaharragoa, besteak baino…, hizkuntza bat baizik, normala, osasuntsua, besteak bezalakoxea, ideologia batekoek eta bestekoek erabil dezaketena berdin.
