Euskal ‘midcult’-aren nagusigoa

Iban Zaldua

IZCuerdaEusk

Ez gaitezen engaina: aurreko zenbakiko artikuluan iradokitzen nuen bezala, azken aldi honetan euskal literatura komertzialak (ustez) gora egin baldin badu ere, ezin da esan nagusi denik gure panoraman; nagusiago, ziurrenik (nioen), midcult edo middlebrow delakotik hurbilen dagoen literatura izango litzateke. Rikardo Arregik duela gutxi Deian azaldu bezala, “mid-cult hori da, hitz gutxitan, herrikoi eta aldi berean goi arnaseko izan nahi duen literatura (…); irakurleari keinuka ari zaio etengabe: hau irakurtzen ari zaren bitartean goi kultura kontsumitzen ari zara, artea, emozio estetikoak lantzen ari zara, ez zara astakirten horietako bat. Artearen munduan ilara luzeak dituzten erakusketa horietan bezala, kontsumo kulturala”. Gasteizko Sekhmet bigarren eskuko liburuen dendan, nahiko aspaldi, erredundantzia eder batekin bataiatu zituzten mota horretako liburuak (Rosa Montero eta abarrenak…), Reno saileko best seller andanatik eta literatura goreneko klasikoetatik bereizteko: “Novela Literaria” zioen karteltxo baten pean metatzen zituzten halakoak…

Galderako nire lehenengo artikuluan, ildo berean, Damian Tabarovsky idazle argentinarraren Literatura de izquierda liburuko aipu bat sartu nuen, zeinetan, besteak beste, defendatzen baitzuen lan horietako batzuek barneratzen dituztela “–era aseptikoan– nobela modernoaren iraultzari forma eman zioten tekniketako batzuk”, eta beste batzuek, aldiz, “joan den mendeko errealismoa umekeriaz” berrirakurtzen dutela. Eta bitxia da zeintzuk ziren Tabarovskyk zerrendatzen zituen egileak, ildo horretan: Kundera, Tabucchi, Saramago, Auster, Franzen… Argi dago eztabaidarako tarte zabala eskaintzen duela Tabarovskyren proposamenak.

Nago gure artean ere mota horretako nobelak bihurtu direla gaurkotasun literarioaren epitomea, nolabaiteko esperimentalismoa (ez dosi handiegietan, hala ere) eta irisgarritasuna (batez ere) konbinatzen saiatzen direnak alegia. Uko egingo lioketenak, beraz, benetako literaturak eskatzen duen irakurlearen aldetiko “esfortzuari”, Ramon Saizarbitoriak berriki sari emanaldi batean aldarrikatu bezala (bitxiki, euskal irakurle “arruntaren” ikuspegia hobekien islatuko lukeen sarian, 111 Akademiarenean, Martutenek irabazi duena aurten: ez dago dena galduta, akaso…).

Irudipena daukat midcult literaturaren multzo lauso horretan sar ditzakegula, besteak beste, Kirmen Uriberen Bilbao-New York-Bilbao (Elkar, 2008), bere zantzu potsmoderno autoaitortuen eta neokostunbrismo adeitsuaren konbinazioarekin (Musschen, nahiz eta ez guztiz, errealismo tradizionalago baterako joerarekin epeldu dena); Karmele Jaioren Musika airean (Elkar, 2009), bere abiadura aldakorreko narrazio-molde apurtu samarrarekin (baina gehiegi pasatu gabe, beti ere, eta lanaren izpirituaren konbentzionaltasuna sekula zalantzan ipini gabe); Irati Jimenezen Nora ez dakizun hori (Elkar, 2009), bere trama banpiriko arrunt baina literarioki apainduarekin; Patxi Zubizarretaren Joan (Txalaparta, 2010), bere ikus-entzunezkoen erabileraren azaleko abangoardismoaren aldarrikapenarekin… Bestalde (jar nadin estupendo), Miren Agur Meaberen Kristalezko begi bat (Susa, 2013) nobelaren ezaugarri batzuek ere multzo horretan sartzeko motiboak eskaini ditzakete, eta baita, are ikonoklastago ipinita, Harkaitz Canoren Twisten batzuek ere (Susa, 2011). Tabarovskyrena bezain eztabaidagarria izan daitekeen zerrenda bat osatze aldera…

Garai batzuetan, ordea, posible izan zen arrakasta literarioaren (are salmenta handien) eta (zinezko) esperimentalismo erradikalaren arteko gurutzaketa (oximoron hori…) gauzatzea. Edo hori zirudien, behintzat. Une historiko horietako bat izan zen, ziurrenik, 1960ko hamarraldikoa, Gabriel García Márquezen Cien años de soledad (1967), Mario Vargas Llosaren Conversación en La Catedral (1969) eta, batez ere, horien guztien aurrekari eta agian sorburu izan zen Julio Cortázarren Rayuela (1963) bezalako nobelekin (edo antinobelekin, argentinarrak berea izendatu ohi zuen bezala); aurten betetzen da, hain zuzen ere, azken horren berrogeita hamargarren urteurren biribila. Cortázarren nobela ezagunenaren inguruan mito asko eraiki da (A. Jarkowskyk artikulu batean kontatzen duen bezala, etxekoandre argentinar asko Rayuelaren aleak beren erosketa poltsa eta orgatxoetan eramaten hasi zirenekoa ez dirudi gertaera zehatzen isla…), baina ezin da zalantzan jarri bere izaera fundazionala: alde batetik, aipatu esperimentalismoan sakontzeko bideak zabaldu zituen, eta, bestetik, ordura arte soilik kultuzkoa izandako ipuingile bati arrakasta globalerako ateak ireki zizkion.

Abangoardismo literario berriaren gailurra, oro har, 1970eko hamarraldian joko zen, eta ondoren, 1980ko hamarralditik aurrera, kontrairaultza nagusituko (hala artistikoa, nola politiko-ekonomikoa), “narrazioaren gustuaren” berreskurapenarekin eta “errealismo berrituaren” gorakadarekin: bilakaera bat zeinetara, bide batez esanda, euskal nobelagintza ez baitzen atzerapen historiko handiegiarekin egokituko. Eboluzio horretan txertatuko litzateke, hain zuzen, esperimentalismo “tanten” edo “zantzuen” erabileraren auzia. Eta, nire ustez, auzi horretan dago gakoetako bat aipatu sari-emanaldian Saizarbitoriak aditzera eman zuen zailtasuna azaltzeko, edo azaltzen hasteko behintzat: “gure denboran, nire denboran hobeto esateko, argi bereizten genituen azpi-literatura eta goi-literatura. Gaur egun ez da hain erraz bereizten hori”.

Esango nuke eztabaida hori nekez itxiko dela. Izan ere, agian egungo literatura (ia) guztia da jadanik midcult. Liburu (guztiz) komertzialak kenduta, noski.

http://ibanzaldua.wordpress.com/2013/07/18/euskal-midcult-aren-nagusigoa/

Categorized | Cultura

Protagonistas

Ander Goiatxe
Unai Sordo
Montserrat Comas
Juan Gutiérrez
Cristina Monge
Pedro Arrojo Agudo
Iñaki Gabilondo
Ana Valdivia
Dora María Téllez
Hugo Vezzetti
Pedro Miguel Etxenike
Marta Cabezas
Tomás Arrieta
Maixabel Lasa
Carlos Berzosa
Esteban Beltrán
Lurdes Imaz
Garbiñe Biurrun
Javier Moreno Luzón
Koldo Martinez
Tomás García Azcárate
Lourdes Oñederra
Mikel Reparaz
Virginijus Sinkevicius
Laia Serra
Gerardo Pisarello
Daniel Raventos
Daniel Innerarity
Yayo Herrero
María Eugenia Rodríguez Palop
Carlos Juárez
Helena Taberna
Pablo J. Martínez Osés
Koldo Unceta
Xabier Aierdi
Aitzpea Goenaga
Javier de Lucas
Ander Bergara
Garbiñe Biurrun
Pedro Santisteve
Marina Garcés
Carod Rovira
María Silvestre
Joao Pedro Stédile
Enrique Villareal "El Drogas"
José Luis Rodríguez García
Adela Asúa
Xabier Rubert de Ventós
Catarina Martins
Iñaki Gabilondo
Alberto Acosta
Victoria Camps
Lluís Torrens
Mario Rodríguez Vargas
Mikel Aizpuru
Marta Macho Stadler
Ramón Sáez Valcárcel
Frédéric Lordon
Xabier Vence
Carmen Gisasola
Paco Etxeberria
Cristina Narbona
Juan Calparsoro
Joaquim Bosch
Idoia Estornés
Iñigo Lamarca
Tarana Karim
Txema Urkijo
Dolores Juliano
Yayo Herrero
José Ignacio Lacasta
Gurutz Jáuregui
Silvia Gil
Ramón Barea
Daniel Cohn-Benditt
Ada Colau
José Manuel Naredo
Anna Freixas
Carlos Beristain
Carlos Berzosa
Manuela Carmena
Gloria Flórez Schneider
Paco Etxeberria
Cristina Narbona
Juan Calparsoro
Idoia Estornés
Iñigo Lamarca
Tarana Karim
Txema Urkijo
Dolores Juliano
Yayo Herrero
José Ignacio Lacasta
Gurutz Jáuregui
Silvia Gil
Ramón Barea
Daniel Cohn-Benditt
Ada Colau
José Manuel Naredo
Anna Freixas
Carlos Beristain
Carlos Berzosa
Manuela Carmena
Gloria Flórez Schneider
Montserrat Comas
Juan Gutiérrez
Cristina Monge
Pedro Arrojo Agudo
Iñaki Gabilondo
Ana Valdivia
Dora María Téllez
Pedro Miguel Etxenike
Marta Cabezas
Tomás Arrieta
Maixabel Lasa
Carlos Berzosa
Esteban Beltrán
Lurdes Imaz
Garbiñe Biurrun
Javier Moreno Luzón
Koldo Martinez
Tomás García Azcárate
Lourdes Oñederra
Mikel Reparaz
Virginijus Sinkevicius
Laia Serra
Gerardo Pisarello
Daniel Raventos
Daniel Innerarity
Yayo Herrero
María Eugenia Rodríguez Palop
Carlos Juárez
Helena Taberna
Pablo J. Martínez Osés
Koldo Unceta
Xabier Aierdi
Aitzpea Goenaga
Javier de Lucas
Ander Bergara
Garbiñe Biurrun
Pedro Santisteve
Marina Garcés
Carod Rovira
María Silvestre
Joao Pedro Stédile
Enrique Villareal "El Drogas"
José Luis Rodríguez García
Adela Asúa
Xabier Rubert de Ventós
Catarina Martins
Iñaki Gabilondo
Alberto Acosta
Victoria Camps
Lluís Torrens
Mario Rodríguez Vargas
Mikel Aizpuru
Marta Macho Stadler
Ramón Sáez Valcárcel
Frédéric Lordon
Xabier Vence
Carmen Gisasola
Paco Etxeberria
Cristina Narbona
Juan Calparsoro
Joaquim Bosch
Idoia Estornés
Iñigo Lamarca
Tarana Karim
Txema Urkijo
Dolores Juliano
Yayo Herrero
José Ignacio Lacasta
Gurutz Jáuregui
Silvia Gil
Ramón Barea
Daniel Cohn-Benditt
Ada Colau
José Manuel Naredo
Anna Freixas
Carlos Beristain
Carlos Berzosa
Manuela Carmena
Gloria Flórez Schneider
Paco Etxeberria
Cristina Narbona
Juan Calparsoro
Idoia Estornés
Iñigo Lamarca
Tarana Karim
Txema Urkijo
Dolores Juliano
Yayo Herrero
José Ignacio Lacasta
Gurutz Jáuregui
Silvia Gil
Ramón Barea
Daniel Cohn-Benditt
Ada Colau
José Manuel Naredo
Anna Freixas
Carlos Beristain
Carlos Berzosa
Manuela Carmena
Gloria Flórez Schneider
“JAZZ for TWO”, José Horna
Irene Singer, Argentina
"El instante decisivo" Iñaki Andrés
"Homenaje a Federico García Lorca" Marisa Gutierrez Cabriada
Encaramado a la valla de Ceuta
Antonio Sempere
"Lemoniz", Mikel Alonso
Sueños Rotos
República del Alto Karabakh —Artsakh—, 06/10/2020
Refugiados sirios: Mujer cocinando
"El mal del país" José Blanco
Inmigrantes rescatados por salvamento marítimo
Txema García
Sebastião Salgado
Abrazo. Luna a Abdou
Playa del Tarajal, Ceuta
Fotografía de José Horna
La larga espera
Shushi (República del Alto Karabakh —Artsakh—, 08/10/2020)
Txema García
Sebastião Salgado
“JAZZ for TWO”, José Horna
"Mujeres del Karakorum", Mikel Alonso
"El instante decisivo" Iñaki Andrés
Txema García
“LIKE”. Eduardo Nave
Sebastião Salgado
Txema García
“LIKE”. Eduardo Nave
Metro de París
Jose Horna.
Cientificos-Volcán
La Palma 2021
Fotografía de José Horna
Sebastião Salgado
Bonill, Ecuador
"Mujeres del Karakorum", Mikel Alonso
"Homenage a Marcel Proust" Marisa Gutierrez Cabriada
Porteadoras
Alfredo Sabat, Argentina
Txema García
Zutik dirauena
Shushi (Karabakh Garaiko errepublika —Artsakh—, 2020/10/08)
Canción de París
Jose Horna.
"El origen del mundo" José Blanco
Eugenia Nobati, Argentina
Debekatutako armak
Shushi (Karabakh Garaiko errepublika —Artsakh—, 2020/19/08).

Autores