(Galde 10, Udaberria/2015). Inaki Irazabalbeitia. Eguzki-sistemaren hirugarren planeta duela 4.500 milioi urte sortu zen gure izarraren inguruan jiraka zebilen hautsaren akrezioaren ondorioz. Ordutik honako denbora-tarte luze horretan gertatutakoen errelatoa egiteko geologoek eskala kronoestratigrafikoa usatzen dute. Eskala horren unitate bakoitza Lurraren historiaren liburuaren orrialde baten parekoa da, bertan idatzita baitago gure planeta gertatutako fenomeno biologikoen eta geologikoen kronika. Interpretatzen jakitea da gakoa.
Eskala kronoestratigrafikoa unitate estratigrafikoetan zatitzen da eta arroka-klase baten multzo gisa definitzen da. Multzo hori osatzeko behar izan den denbora unitate geokronologikoaren bidez adierazten da. Unitate horiek dira jendeak normalean ezagutzen dituenak. Zeinek ez ote du jurasiko, pleistozeno edo kuaternario hitzak entzun? Unitate horien mugak fenomeno biologikoek edo geologikoek markatzen dituzte; halako espezie desagertzea, kretazeoaren eta tertziarioaren muga adierazten duen dinosauroen suntsipenaren modukoa edo arroken ezaugarri fisikoak aldatzea, magnetismoa adibidez.
Goraxeago aipatu ditudan izen horiek ez dira denak maila berekoak. Unitate geokronologikoek hierarkia dute elkarren artean. Hauxe da hierarkia handienetik hasita: eoia, era, periodoa, epoka, adina eta krona.
Lau eoi baino ez daude gure planetaren historian: hadearra, arkearra, proterozoikoa eta gu bizi garen fanerozoikoa. Gure eoia duela 541 milioi urte hasi zen. Halaber, fanerozoikoa hiru eratan banatuta dago: paleozoikoa, mesozoikoa eta gu bi garen zenozoikoa, zeina duela 65 milioi urte hasi zen, hots, dinosauroak desagertu zirenean. Hurrengo estaia periodoa da eta zenozoikoak hiru ditu: paleogenoa, neogenoa eta gu bizi garen kuaternarioa. Kuaternarioa duela 2,59 milioi urte hasi zen. Homo generoa agertu berria zen Afrikako sabanan. Gure periodoak bi epoka ditu: pleistozenoa eta gu bizi garen holozenoa, zeina duela 12.000 mila urte hazi zen. Pleistozenoak adinak badituen arren (gelasiarra, kalabriarra, joniarra eta goi-pleistozenoa hurrenez hurren), holozenoak ez du adinik eta, ondorioz, ezta kronik ere.
Komentatu dugunaren arabera, holozenoan bizi gara 2015eko gizakiok. Alabaina, batzuen ustez ez da horrela. Holozenoa bukatu da. Epoka berri batean sartu gara. Antropozeno deritzo eta ‘antropos’ erro grekoari erreparatuta klaru dagoke zergatik.
Eugene F. Stoermer ekologistak egin zuen terminoa ezagun. Antropozenoa gizakion Lurraren ekosistemetan eragin adierazgarria duen epokari fortunatuko litzaioke. Errealitatea da jada gizakion eragin hori. Berotegi efektua edo leherketa atomikoek utzitako elementu erradioaktibo artifizialak izango lirateke eragin horren bi adibide.
Bi eztabaida daude aldi berean gai honi buruz. Antropozenoa baden ala ez den epoka berri bat. Bada, noiz hasi zen?
Lehenengo eztabaidan ez naiz sartuko. Izan ere, Nazioarteko Antropozenorako Lan-taldea 2016an batzartuko da erabakia hartzeko.
Hasiera-dataren eztabaida iruditzen zait interesgarriagoa. Joan den urtarrilean Antropozenokorako Lan-taldeko 38 kideetatik 26k artikulu bat publikatu zuten antropozenoa 1945eko uztailaren 16an hasi zela aldarrikatuz, lehen bonba nuklearraren jaurtiketaren egunean. Aise arrazoitzen duten: sedimentuetan zesio-137 edo plutonio-139 bezalako elementu erradiaktibo artifizialak agertzen direlako data harez geroztik.
Denak ez dira ados. Autore batzuk duela 8.000ra atzeratzen dute hasiera. Gizakia ehiztari-biltzaile izateari utzi eta nekazari bihurtzen hasi zenean. Horretarako eginiko suteak eta baso-soilketek markatuko lukete hasiera. Irizpide horrek holozenoaren iraupena asko laburtuko luke.
Beste autore batzuk duela bi mila urtera eramaten dute antzinateko zibilizazio handien garaira. Erromak Europaren zati handi bat menderatzen zuen. Txinan dinastia klasikoak loratzen ari ziren. Indian erresuma handiak zeuden. Ameriketan Olmeken eta Txabinen erresumak ere ikustekoak ziren. Horiek guztiek eragin handia izan zuten ekosistemetan nekazaritza edo meatzaritzaren bidez.
Industria-iraultzarekin ere batera daiteke antropozenoaren hasiera, gizakiok makinen bidez ahalmen berri handia lortu baikenuen. 200 urte atzera egin beharko genuke.
Gorago aipatutako artikuluaren erantzun moduan beste geologo batzuk artikulua publikatu zuten joan den apirilean Nature aldizkarian, 1610 edo 1964 antropozenoaren hasierako data moduan izendatzeko arrazoiak emanez. 1610ak holozenoko atmosferako C02 kontzentrazioaren minimoa markatuko luke. 1964an, C-14 isotopoaren banaketan globalean tontor bat agertzen delako.
Neronek lehen bonba atomikoaren leherketa eguna jarriko nuke hasiera bezala. Ba al da natura eraldatzeko eta planeta honen etorkizuna baldintzatzeko modu eraginkorragorik gatazka nuklear bat baino?
Zein da zure iritzia irakurle?
